در اعتراضات ایران، حجاب خط قرمز هم برای دولت و هم برای زنان است

این تحرکات با دستگیری های پیاپی همراه بود و خشم ایرانیانی را که به خیابان ریخته بودند برانگیخت. دو ماه بعد، مهسا امینی 22 ساله پس از بازداشت توسط پلیس اخلاق کشور به اتهام بی احترامی به قانون پوشش جمهوری اسلامی درگذشت و ایران منفجر شد. اعتراضات خیابانی اکنون وارد ششمین هفته خود می شود و در روزهای اخیر شدت گرفته و قوی ترین چالش بیش از یک دهه اخیر برای جمهوری اسلامی است.

اعتراضات امروز ریشه در تنش 40 ساله بر سر حجاب اجباری دارد که هم از سوی مقامات و هم از سوی شهروندان به عنوان نماینده ای برای کنترل استبدادی، به ویژه بر جناح های سکولارتر جامعه تلقی می شود.

واکنش شدید دولت در تابستان پس از سال‌ها تغییر روبند زنان با کلاه‌های بیسبال، هودی و روسری‌هایی که به‌طور نامطمئن بالای کتانی‌ها و نان‌های مدل‌دار دقیق بسته شده بودند، رخ داد. تعداد فزاینده‌ای از زنان در شهرها حتی با روسری‌هایی که به شانه‌هایشان آویزان شده بود در خیابان راه می‌رفتند.

برای رهبران جمهوری اسلامی ایران، گرایش به حجاب یک امر وجودی است. ایران خود را قهرمان مسلمانان جهان می‌داند و حجاب را نمادی مذهبی می‌بیند که از آرمان‌های عفت زنان اسلامی محافظت می‌کند.

فاطمه حقیقت جو، قانونگذار سابق ایرانی که اکنون در ایالات متحده مستقر است به عنوان مدیر اجرایی ابتکار غیرخشونت برای دموکراسی، یک سازمان غیرانتفاعی، گفت: «رژیم فکر می‌کند اگر حجاب را از دست بدهد، هویت خود را از دست می‌دهد.» آنها آن را به وجود خود گره زده اند، و البته، اگر آن را آرام کنند، فرو می ریزند.»

رهام الوندی، دانشیار دانشکده اقتصاد لندن با تخصص در تاریخ ایران، گفت که حجاب ابزار سیاسی سلطه مردسالارانه است و لغو آن نشانه ضعفی است که معترضان احتمالا از آن سوء استفاده خواهند کرد.

«پس چی میگی؟ شما می گویید دولت دیگر نمی تواند نیمی از جمعیت را کنترل کند.» آقای الوندی گفت.

در عین حال، بسیاری از زنان ایرانی این سوال را مطرح می‌کنند که آیا هرگز می‌توانند به روزهایی برگردند که اجازه می‌دادند دولت آنها را مجبور به پوشیدن حجاب کند؟

بلافاصله پس از شروع اعتراضات در ماه سپتامبر، یک هنرمند 39 ساله در تهران با زنی برخورد کرد که متوجه شد حجاب نداشت.

ما به هم نگاه کردیم و با خودم فکر کردم چرا حجاب دارم؟ سپس بلافاصله آن را کشیدم، این هنرمند به یاد آورد. این دو زن به یکدیگر لبخند زدند و لحظه‌ای از شورش عمومی را که تا به حال جرأت نداشتند ابراز کنند، به اشتراک گذاشتند. او گفت: «این تعامل باعث ایجاد حس وحدت بین ما شد.

“[The hijab] این هنرمند گفت: دهه‌ها ترس در زندگی من ایجاد شد. او گفت که خودسری مرگ خانم امینی، به دلیل تخلفی که هزاران زن ایرانی هر روز مرتکب آن بودند، برای اولین بار این سوال را برای او ایجاد کرد که چگونه برای پذیرش حجاب اجباری “شستشوی مغزی” شده است.

او گفت: «قفل‌های ذهن من یکی یکی باز شدند. او در حالی که صدایش می‌شکند، گفت: «وقتی اکنون بدون روسری در خیابان‌ها راه می‌روم، بسیار هیجان‌زده می‌شوم. “اشک را به چشمان من می آورد.”

زنان ایرانی تنها حجاب خود را نپوشیده اند. برخی موهای خود را به عنوان یک اقدام نافرمانی کوتاه کرده اند و بخشی از ظاهر خود را که برای تمام زندگی آنها تحت نظارت تمامیت خواه بوده است، از بین برده اند. سلبریتی‌های بین‌المللی پس از آن، ویدیوهایی را در رسانه‌های اجتماعی منتشر کردند که نشان می‌داد در حال کوتاه کردن قفل‌هایشان – یا در برخی موارد، کوتاه کردن یک اینچ از چتری‌هایشان – برای همبستگی.

آزاده معاونی، دانشیار دانشگاه نیویورک و نویسنده کتاب «جهاد رژ لب»، که کتابی درباره شورش جوانان در ایران است، گفت: برای زنان ایرانی، مو «تقریباً روحانی و ازلی است». «مو یکی از تکراری ترین استعاره ها در شعر ماست. این جوهر روح یک فرد است. قطع کردن آن «به این معناست که زیبایی خود را قربانی کنیم تا آبروی خود را حفظ کنیم.»

حجاب در ایران سابقه پردردی دارد، جایی که حاکمان کشور از آن برای تحمیل دیدگاه خود از کشور بر بدن زنان استفاده کرده اند.

در سال 1936، پادشاه کشور، رضا شاه پهلوی، که خود را یک مدرنیزاسیون می‌دانست، حجاب را غیرقانونی اعلام کرد. در نتیجه بسیاری از زنان سنتی ایرانی تمایلی به ترک خانه نداشتند. این ممنوعیت بعداً کاهش یافت، اما نخبگان کشور همچنان حجاب را نشانه‌ای از تحصیلات پایین می‌دانستند و علیه کسانی که آن را می‌پوشیدند تبعیض قائل می‌شدند. تضاد با نیروهای سکولار کشور، از جمله پسر شاه و جانشین محمدرضا، به انقلاب اسلامی 1979 کمک کرد.

اگرچه او ابتدا گفته بود حجاب نباید اجباری باشد، رهبر برآمده از انقلاب، آیت الله روح‌الله خمینی، آن را در ادارات دولتی اجباری کرد. روحانیون و سیاستمداران برجسته میانه رو، از جمله مهدی بازرگان، اولین نخست وزیر کشور پس از انقلاب، با این قانون مخالفت کردند. منتقدان خاطرنشان کردند که قرآن برای بی حجابی مجازاتی تعیین نکرده است، بلکه تنها زنان را به این امر توصیه کرده است.

اعتراضات توده‌ای به رهبری جنبش نوپای حقوق زنان آغاز شد و سرکوب شد. در سال 1983، قانونگذاران ایرانی حجاب را در همه جا اجباری کردند.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس ایران، از آن زمان، حمایت از حجاب اجباری از 85 درصد در اوایل دهه 1980 به حدود 35 درصد در سال 2018 کاهش یافته است.

آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران گفته است که اعتراضات کنونی به خاطر حجاب نیست، بلکه ناشی از تلاش دشمنان خارجی برای تضعیف ملت از جمله ایالات متحده است.

«بسیاری از زنان ایرانی که حجاب را کامل رعایت نمی‌کنند، از حامیان سرسخت جمهوری اسلامی هستند. درباره استقلال و مقاومت ایران اسلامی است. آقای خامنه ای اوایل این ماه گفت: آمریکا نمی تواند یک ایران قوی و مستقل را تحمل کند.

مقامات در طول سال‌ها قانون را با شدت‌های متفاوت اجرا کرده‌اند، و به تدریج سبک حجاب سست‌تری را تحمل کرده‌اند، اما حجاب به عنوان محور مخالفان باقی مانده است. فعالان حقوق زنان در سال‌های اخیر جعبه‌های ابزاری را جمع کرده‌اند تا روسری‌های سفید خود را مانند پرچم‌ها در تخطی از قوانین سخت‌گیرانه اسلامی ایران به اهتزاز درآورند و این فیلم را در رسانه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند.

در طول روز سالانه ملی حجاب و عفاف، ارتش یک رویداد تلویزیونی با حضور دوازده زن با لباس‌های سفید تمام بدن، روسری‌های سبز و ماسک‌های جراحی، رقصیدن در محافل و تلاوت متون مقدس اسلامی برگزار کرد.

آقای رئیسی گفت رعایت پوشش صحیح اسلامی برای مقابله با تلاش‌های دشمنان خارجی برای تخریب «پایه‌های معنوی و ارزش‌های دینی» ایران بسیار مهم است.

وی گفت: باید در برابر این تهاجم سازمان یافته و گسترده اقدامات لازم و بازدارنده انجام شود.

در تابستان، زنی به نام سپیده رشنو پس از درگیری با زنی محافظه کار که گفته بود حجاب خود را به درستی رعایت نکرده بود، دستگیر شد. خانم رشنو، بعداً در تلویزیون دولتی ظاهر شد، صورتش کبود شده بود و اعتراف کرد که لباس نامتعارف پوشیده است – نوعی اعتراف که معمولاً مختص افرادی است که دولت آنها را به جاسوسی و تهدید امنیت ملی متهم می کند. به گفته مدافعان حقوق بشر، او بعداً علائم خونریزی داخلی را نشان داد که قبل از حضور در تلویزیون ادامه داشت.

بسیاری از ایرانیانی که هنوز به نظام اسلامی معتقدند، در حالی که خود حجاب اجباری را بر سر دارند، مخالفند.

“به من، [wearing the hijab] یک جوان 19 ساله ساکن تهران که بدون هیچ مویی حجاب دارد و نشان از تربیت محافظه کارانه اوست، می گوید: احساس امنیت و آرامش از قیافه مردانه، نترسیدن از خدا.

او گفت که معتقد نیست خدا زنان را به خاطر بی حجابی مجازات کند، بنابراین جمهوری اسلامی نیز نباید چنین کند. او گفت: “من نمی خواهم کسی مجبور شود.”

به Sune Engel Rasmussen در [email protected] بنویسید